مقدمه
اصـطلاح نسـبتاً جدیـد صنایع خلاق در سـال ۱۹۹۴ در استرالیا با ارائه‌ی گزارش «ملت خلاق« پیدا شد. این اصطلاح در سال ۱۹۹۷ وقتـی دولـت انگلسـتان بـه کمک وزارت فرهنگ، رسانه و ورزش این کشور کارگروه «صنایع خـلاق» را بـا هـدف احیـای هژمـونی (اقتدار) اقتصادی ـ سیاسی «بریتانیای کبیر» به راه انداخت، توجه سیاستگذاران را جلب کرد. شایان ذکـر است که رواج اصطلاح «صنایع خلاق» قلمرو صـنایع فرهنگـی را تـا آن سـوی ادبیـات و علـوم انسـانی گسترش داد و نظر دولتمردان را بیش از پیش به روح یا هسته‌ی اصـلی صـنایع خـلاق، یعنـی صـنایع فرهنگی، جلب نمود. براساس آمار منتشرشده، سهم بخش فرهنگی از تولید ناخالص داخلی جهان در سال ۲۰۲۰، حدود ۱/۳ درصد است. که صادرات کالاهای خلاق ۳ درصد و صادرات خدمات خلاق از کل صادرات کالا و خدمات دنیا ۱۲ درصد بوده است. صنایع فرهنگی و خلاق با خلق نزدیک به ۵۰ میلیون شغل در سراسر جهان، ۲/۶ درصد از کل اشتغال را تأمین کرده است. همچنین متوسط رشد صادرات سالانه کالاهای خلاق بین سال‌های ۲۰۰۶ تا ۲۰۲۰ برای کشورهای در حال توسعه، ۹/۵ درصد و برای کشورهای توسعه‌یافته ۳/۱ درصد بود. این آمارها سیاستگذاران را بران داشت که توجه ویژه‌ای باید به این حوزه داشت چراکه صنایع خلاق به‌عنوان مفهومی نوظهور در اقتصاد جهانی به‌شدت تأثیرگذار است. این صنایع براساس مفاهیم مختلفی شناخته می‌شوند که در ادامه به تعریف و بررسی برخی از این مفاهیم می‌پردازیم. گزارش ملت خلاق(Nation Creative) درواقع یک سند ملی است که چشم‌انداز بیست‌ساله‌ی نوین استرالیا را تبیین می‌کند. این کشور بر آن است که تا دو دهه‌ی دیگر به یک ملت خلاق تبدیل شود؛ ملتی که پایهی توسعه‌ی اقتصادی و اجتماعی آن بر صنایع خلاق و به تعبیری بر صنایع فرهنگی است.
مفهوم صنایع خلاق
صنایع خلاق به دنبال تولید و ارائه محصولات و خدماتی هستند که به‌شدت وابسته به نوآوری، خلاقیت، و ابتکار هستند. این صنایع به‌طور گسترده در حوزه‌های هنری، فرهنگی، تکنولوژی، طراحی، رسانه، موسیقی، فیلم‌سازی و معماری فعالیت می‌کنند. آنها به‌وسیله توانایی‌ها و تخصص‌های خلاقانه مختلف، محصولات یا خدمات جدیدی را ایجاد می‌کنند که علاوه بر ایجاد ارزش اقتصادی، به تنوع فرهنگی و اجتماعی نیز سود می‌آورند. صنایع خلاق عمدتاً به دو عنصر کلیدی نوآوری و ابتکار تکیه دارند. نوآوری در اینجا به معنای تولید محصولات و خدمات جدید یا بهبود محصولات و خدمات موجود است. ابتکار نیز به توانایی بهره‌برداری از خلاقیت و تفکر غیرمتعارف برای حل مسائل و ایجاد راه‌حل‌های نوین اشاره دارد. این دو عنصر باعث می‌شوند که صنایع خلاق نه تنها رشد اقتصادی داشته باشند بلکه امکان تولید محصولات و خدمات با ارزش‌افزوده بالا را فراهم کنند.
ویژگی‌های صنایع خلاق
سازمان تجارت و توسعه ملل متحد صنایع خلاق را صنایعی تعریف می‌کند که دارای ویژگی‌های ذیل می‌باشند:
- شامل چرخه‌هایی از ابداع، تولید و توزیع کالاها و خدماتی می‌شود که خلاقیت و سرمایه فکری را به‌عنوان ماده خام به کار می‌گیرند.
- مجموعه‌ای از فعالیت‌های دانش‌بنیان، متمرکز بر هنر اما نه محدود به آنکه توانش درآمدزایی از داد و ستد و حقوق مالکیت معنوی دارند را در بر می‌گیرد.
- مدیران استارتاپ ها، خانه‌های خلاق و نوآوری، شتاب‌دهنده‌ها و تنی چند از معاونین و مدیران موزه
حسنلو در ابتدای سخنان خود از دو مجموعه خانه خلاق ایلسا و موزه ملی انقلاب اسلامی و دفاع مقدس، برای برگزاری این رویداد، تشکر کرد. وی همچنین این رویداد را برای فعالین حوزه صنایع خلاق یک نیاز عنوان کرده و آن را به دلیل وجود ظرفیت‌های بسیار جدی در اکوسیستم صنایع خلاق و حضور شرکت‌کنندگان در این همایش بسیار حائز اهمیت دانست.
- متشکل از محصولات مادی و ملموس و غیرمادی و ناملموس یا خدمات هنری با محتوای خلاق، ارزش اقتصادی و اهداف بازاری است.
- در تقاطع میان صنعتگر، خدمات و بخش‌های صنعتی قرار دارند و در تجارت جهانی یک بخش پویای جدید به وجود می‌آورند.
- طبق تعریف فوق، قلمروی صنایع خلاق به چهار دسته میراث، انواع هنر، رسانه‌ها و آفرینش‌های کارکردی تقسیم می‌شود.
-
از منظر کیوز نیز صنایعی خلاق هستند که کالاها و خدماتی را عرضه کنند که اساساً به آنها ارزش
فرهنگی، هنری و یا صرفاً تفریحی نسبت داده می‌شود. صنایع خلاق دارای ویژگی‌های ذیل هستند:
- تقاضای نامشخص
- خلاقیت به‌عنوان یک ارزش
- ترکیب مهارت‌ها
- تمایز پذیری
- تمایز ورودی‌ها
- اهمیت زمان
- کالاهای بادوام
- عدم قطعیت
- یونسکو صنایع خلاق را بخش‌هایی از صنعت می‌داند که به تولید و بازتولید کالاها و خدمات کمک می‌کند. این صنایع همچنین در توزیع و پخش کالاها و خدمات نقشی قابل توجه بر عهده دارند. جهانی که با سرعت سرسام‌آوری رو به پیشرفت است، صاحبان صنایع و شرکت‌ها را مجبور کرده تا در تولید کالاها و خدمات نوآوری بیشتری به خرج دهند و به این طریق از رقابت به‌سوی پیشرفت اقتصادی عقب نمانند. صاحبان صنایع با اتکا به صنایع خلاق می‌توانند موجب ایجاد خلاقیت در تولیدات خود شده و توجه مشتریان بالقوه و بالفعل را به خود جلب می‌کنند
- در این تعریف از صنایع خلاق به تمرکز بر نوآوری و خلاقیت در امور مدیریتی و بازاریابی برای توسعه کسب و کارها پرداخته و آنها را به‌عنوان جزئی از صنایع خلاق معرفی می‌کند. این تعریف بر این ایده تأکید دارد که صنایع خلاق، به‌عنوان مشاغلی در حوزه‌های خلاق و سازنده، با استفاده از فناوری و نوآوری به بهبود فرایندهای تجاری و توسعه کسب و کارها کمک می‌کنند
- طبق تعریف فوق، قلمروی صنایع خلاق به چهار دسته میراث، انواع هنر، رسانه‌ها و آفرینش‌های کارکردیدر اکثر کشورها، صنایع خلاق به‌عنوان صنایعی که خلاقیت علمی، هنری، اقتصادی و فناورانه را توأمان در برمی‌گیرد دارای جایگاه ویژه‌ای در اقتصاد می‌باشد. تا حدود بیست سال پیش، مفاهیم صنایع خلاق و اقتصاد خلاق وجود نداشتند، اما امروزه به‌عنوان بخش پویا، مهم و در حال رشد اقتصاد جهانی به شمار می‌آیند. با این حال، رشد و توسعه صنایع خلاق مستلزم وجود سرمایه، مهارت‌های کارآفرینی، زیرساخت‌های لازم و همچنین قوانین مالکیت فکری مخصوصاً حق کپی‌رایت است
- با توجه به اینکه در دنیای امروز صنایع خلاق ازجمله مهم‌ترین بخش‌های اقتصادی هر کشور به شمار می‌روند و درآمد زیادی را برای کشورها به دنبال دارند، بنابراین بیان و تبیین مبانی و مفاهیم آن مهم است؛ چراکه ضرورت پرداختن به آنها ایجاد شناخت کلی نسبت به این صنایع و آشنایی با رویکردهای موجود است که امکان بررسی، مقایسه و نقد را فراهم می‌آورد.
- در پایان نکته حائز اهمیت این است که نمی‌توان برای این صنایع تعریفی دقیق و واحد ارائه کرد تا مورد پذیرش همگان باشد، فلذا تعدد تعاریف امری پیش‌بینی پذیر است.